Energiemarkt analyse 18 december 2024

“Benzine zal waarschijnlijk dit jaar of volgend jaar een piek bereiken in China – niet omdat niemand beweegt, maar simpelweg omdat het wagenpark langzaam verandert in de richting van elektrische voertuigen.” – Russel Hardy, Vitol

De olievraag in China, werelds grootste importeur van ruwe olie, zou zo vroeg als volgend jaar kunnen pieken nu de penetratie van elektrische wagens en LNG-trucks aan het versnellen is. Dit verwacht staatsbedrijf China National Petroleum Corporation (CNPC). Vorig jaar rond deze tijd verwachtte CNPC deze piek in Chinese olievraag pas rond 2030. Nu, na een jaar van EVs en LNG-aangedreven trucks die een deel van de benzine- en dieselvraag vervangen, zou de piek in de Chinese olievraag 5 jaar eerder kunnen plaatsvinden. In 2025 dus, volgens een rapport door CNPC-economen via Bloomberg.

Alhoewel een deel van de lagere olievraag aan de zwakkere economische performance kan worden toegeschreven, zal de verschuiving naar EVs en LNG-trucks een substantieel volume aan brandstofvraag voor de weg permanent wegnemen, verwachten analisten. Door China’s verschuiving naar EVs zal de binnenlandse benzinevraag dit jaar of volgend jaar pieken. Dit is ook de verwachting van CEO Russel Hardy van Vitol Group, de grootste onafhankelijke oliehandelaar. Eerder dit jaar wijzigde Vitol de tijdslijn voor een wereldwijde piek in de olievraag vanaf 2030. De oorzaak hiervan volgens Hardy was een trager tempo van de energietransitie.

Oekraïne heeft 238 tankers geïdentificeerd die volgens haar behoren tot een schaduwvloot van schepen die Rusland gebruikt om haar olie en brandstoffen rond de wereld te bewegen. Deze informatie is al jaren bekend bij het Westen. Oekraïne hoopt dat westerse autoriteiten de vrachtschepen sanctioneren. Volgens Oekraïne heeft de schaduwvloot een totaal draagvermogen van meer dan 100 miljoen ton, ongeveer 17% van de wereldwijde olietankervloot. Het Military Intelligence Directoraat van het Oekraïense Ministerie van Defensie zegt dat de lijst, gepubliceerd op de website, een gedetailleerde opbouw van $ 10 miljard door Rusland beschrijft dat bestaat uit meer dan duizend meestal verouderde, slecht onderhouden schepen zonder goede verzekering, met verwarrende eigendoms- en beheerstructuren, gevestigd in vriendelijke rechtsgebieden, onder ‘handige’ vlaggen.

President Zelenskiy van Oekraïne zegt te werken aan sancties tegen de Russische schaduwvloot. Deze sancties zullen op het niveau van de gehele EU moeten worden ondersteund. Volgens Zelensky levert deze tankervloot Poetin het grootste deel aan inkomsten voor de oorlog in Oekraïne.

Het probleem is dat deze sancties niet zullen worden ondersteund. Niet nu en niet in 2022 toen Europa elke mogelijkheid had om Russische olie-exporten permanent te blokkeren. De reden is dat het westen weinig belangstelling heeft in harde sancties omdat deze de olieprijzen veel hoger zouden zetten. Er zijn reeds een aantal tankers uit de schaduwvloot gesanctioneerd door het westen, met nul effect vanwege de hierboven genoemde reden. Het publiceren van de nieuwe lijst van olietankers in de schaduwvloot zal ook geen impact hebben op de werkelijke olie-exporten.

Prijs Ruwe olie – Brent februari 2025 ($/barrel) – maand cloud candle, log scale

“Het is koud geweest en met heel weinig wind, dus dat zijn de fundamenten die hebben gegeten van de gasopslag in Europa en die ook de elektriciteitsprijzen ondersteunen.” – Bjorn Inge Vik, analist Volue

Een stijging van Europese elektriciteitsprijzen heeft de Noorse regeringspartij een reden gegeven de export van elektriciteit te limiteren volgens Bloomberg. In haar verkiezingsprogramma voor september 2025 heeft de Noorse Arbeidspartij het plan geopperd de elektriciteitsverbinding met Denemarken te beëindigen in 2026 als het contract hernieuwd moet worden. Elektriciteitsprijzen op de spotmarkt in Oslo raakten donderdag 12 december hun hoogste niveaus sinds december 2022, maar stonden de volgende dag al weer 65% lager. Wetgever Ingvild Kjerkol zei hierover: “Ondanks volle waterreservoirs zijn de elektriciteitsprijzen torenhoog. Het is heel moeilijk om aan mensen in Noorwegen uit te leggen waarom een land met een groot elektriciteitsoverschot hoge prijzen heeft”. Dit is in lijn met premier Jonas Gahr Store’s Arbeidspartij en haar coalitiepartner, de Centrumpartij, die tijdens de energiecrisis van 2022 voorstander was om de verkoop van elektriciteit te beperken.

Hoewel Noorwegen geen EU-lid is, is het land onderdeel van een enkele energiemarkt waarbij langdurige exportbeperkingen niet zijn toegestaan. Het standpunt van Noorwegen over haar elektriciteit staat in schril contrast met haar sleutelrol als hoofdleverancier van gas aan de EU dat een derde van de behoefte van het blok dekt. Analist Bjorn Inge Vik zegt dat recente prijsstijgingen door koud weer en lage windproductie kunnen worden geweten aan het uithollen van Europa’s gasreserves waardoor elektriciteitskosten toenamen.

Volgens Bloomberg betalen de Noren, lang gewend aan lage stabiele elektriciteitsprijzen, nu hogere tarieven door de verhoogde marktintegratie en volatiliteit. Met 17 internationale elektriciteitskabels blijft Noorwegen verbonden aan de wereldwijde elektriciteitshandel volgens Kjerkol. De Noorse bevolking heeft traditioneel kunnen genieten van stabiele en lage elektriciteitsprijzen dankzij 1.000 hydro-elektrische fabrieken. De toenemende marktintegratie heeft de prijsvolatiliteit van het Europese continent naar de Noorse regio gebracht.

Het Noorse net is verbonden met Zweden en diverse landen via onderzeese kabels, waaronder Denemarken, Duitsland, Nederland en Groot-Brittannië. Afgelopen jaar wees Noorwegen een voorstel af voor een tweede UK-kabel om meer elektriciteit te behouden voor haar eigen elektrificatie-behoeften.

Bard Standal van de hernieuwbare lobby Fornybar Norge concludeert: “De trend is dat er in Noorwegen heel weinig duurzame energie wordt gebouwd, terwijl er om ons heen veel wordt gebouwd. Over een paar jaar kan de samenwerking met deze landen zorgen voor energiezekerheid en lage stroomprijzen.”

Prijs Baseload Elektriciteit leverjaar 2025 (eur/MWh) – week cloud candle, log scale

“De Duitse energiemarge, het beschikbare elektriciteitsaanbod om aan de vraag te voldoen, is deze week gedaald tot het laagste niveau tot nu toe deze winter, omdat lage windsnelheden en kouder weer het elektriciteitssysteem onder druk zetten.” – Tsvetana Paraskova

Afgelopen week veerden intra-dag elektriciteitsprijzen in Duitsland op. De aardgasgestookte elektriciteit steeg tot een tweejarig hoogtepunt door lage windsnelheden waardoor de wind power output behoorlijk terugviel.

Het aardgasgebruik voor gascentrales steeg tot het hoogste niveau sinds december 2022. Dit werd veroorzaakt door een groot gat in het aanbod waardoor de zwakke windproductie gevuld moest worden met gasgestookte energiecentrales. De piekuren van woensdag 11 december sprongen dan ook naar een recordhoogte van € 1.000 per MWh, volgens EEX gegevens.

De power marge van Duitsland, het beschikbare elektriciteitsaanbod om te voldoen aan de vraag, is afgelopen week gedaald tot het laagste niveau tot nu toe deze winter door lage windsnelheden en kouder weer. Sinds begin november heeft de zogenaamde ‘Dunkelflaute’, ofwel donkere windstilte, vaak geresulteerd in windparken die slechts een fractie van hun naamplaat-capaciteit genereren. Dit leidt tot day-ahead elektriciteitsprijzen voor piekuren op niveaus niet meer gezien sinds de hoogtepunten van de energiecrisis in 2022.

Korte termijn elektriciteitsprijzen zijn gestegen door het fluctuerende aanbod terwijl de vraag door de lagere temperaturen is toegenomen. Duitsland moest hierdoor meer elektriciteit uit Frankrijk importeren en meer op fossiele brandstoffen leunen voor de elektriciteitsproductie tijdens deze periode.

De gasgestookte elektriciteitsproductie sprong in november ten opzichte van oktober met de grootste maandelijkse toename ooit, aldus gegevens van energie denktank Ember. Dat was vooral te wijten aan de 25% lagere windproductie in oktober en november, vergeleken met de dezelfde maanden van 2023.

Prijs TTF gas leverjaar 2025 (eur/MWh) – week cloud candle, log scale

“Steenkool is nog steeds goed voor ongeveer 60% van China’s elektriciteitsopwekking, ondanks een piek in waterkracht eerder dit jaar na overvloedige regenval, waardoor het aandeel van steenkool in de energiemix van het land in de zomer afnam.” – Tsvetana Paraskova

De wereldwijde consumptie en exporten van thermische kolen zullen dit jaar ten opzichte van 2023 naar verwachting toenemen tot nieuwe recordhoogten. Dit kan worden geconcludeerd naar aanleiding van gegevens van Reuters columnist Gavin Maguire. De kolengestookte elektriciteitsproductie is dit jaar al met 2% gestegen ten opzichte van 2023. De output heeft nieuwe hoogtepunten bereikt aangezien de elektriciteitsvraag in opkomende markten groeit. De emissies van met kolen geproduceerde elektriciteit zullen in 2024 ook een record bereiken, volgens denktank Ember.

De wereldwijde exporten van thermische kolen, het type gebruikt in kolencentrales, zijn dit jaar ook toegenomen. Vooral door de toenemende vraag in India en China. De wereldwijde thermische kolenexporten stegen met 9 miljoen metrische ton tussen januari en november 2024, vergeleken met dezelfde periode afgelopen jaar. Dit kan worden aangetoond door scheepstrackingsgegevens van commodity analisten bij Kpler. Indonesië, werelds grootste kolenexporteur, zal dit jaar voor de eerste keer ooit, meer dan 500 miljoen ton kolen verschepen verwacht Kpler.

Afgelopen jaar groeide de kolenvraag met 2,6% tot een all-time hoogtepunt volgens International Energy Agency (IEA) in hun overview van de kolenmarkten afgelopen juli. Toen verwachtte het agentschap nog dat de kolenvraag voor 2024 grotendeels vlak zou blijven ten opzichte van 2023. De vraag is echter blijven groeien in China en India.

Hoewel het aandeel van kolen in China’s elektriciteitsmix de afgelopen jaren is afgenomen met de hernieuwbare explosie, blijft de kolengestookte elektriciteitsproductie op een hoog niveau. Kolen zijn nog steeds goed voor ongeveer 60% van China’s elektriciteitsproductie. Ondanks een sterke toename in hydro power dit jaar na overvloedige regenval, waardoor het aandeel van kolen in de energiemix afgelopen zomer afnam. Daarna zag hydro power echter een scherpe daling in september. Dit zorgde weer voor een sterke toename van het gebruik van thermische kolen.

Prijs ICE Coal leverjaar 2025 (usd/t) – dag cloud candle, log scale

“Vanaf 2025-2030 zal er een grote behoefte zijn om de complexe distributiegevolgen aan te pakken van het koolstofarm maken van gebouwen en vervoer, waarvan de emissiereducties tot nu toe relatief klein zijn. Om te voorkomen dat de politiek terugslaat, kan het nodig zijn om huishoudens financiële stimulansen te bieden in ruil voor de invoering van duurdere groene technologieën.” – denktank Bruegel

Volgens nieuwe schattingen zal de groene transitie van de EU tot 2030 jaarlijks € 1,3 biljoen kosten. En tot 2050 € 1,54 biljoen per jaar. De hoge kosten van de transitie zullen naar alle waarschijnlijkheid hogere belastingen vereisen, subsidies en potentieel nationale, groene investeringsstrategieën. Zorgen bestaan over publieke steun voor de transitiedoelstellingen richting netto nul vanwege de toenemende kosten van levensonderhoud en potentiële schade aan het concurrentievermogen.

Financiële prikkels zullen nodig zijn om huishoudens de duurdere groene technologieën te laten adopteren, zoals in bovenstaande quote wordt aangegeven. Dit komt effectief neer op het geld met de ene hand wegnemen en met de andere hand deels teruggeven door Europese overheden. Alleen maar om de CO2-emissies tegen 2030 met 55% gereduceerd te hebben vanaf 1990-niveaus en om daarna, tegen 2050, de netto-nul status te bereiken. Gezien de recente politieke gebeurtenissen in Europa, vooral in Duitsland, Roemenië en nu Frankrijk, zal het volk niet echt warm lopen voor deze groene transitie.

Bruegel zegt dat het geld voor de transitie aanwezig is: door effectief al het nationale beleid te verbinden aan de Europese Green Deal. De EU wil haar transitiedoelstellingen momenteel bereiken door het instellen van Nationale Energie & Klimaat Plannen (NECPs). Om effectief te zijn moeten deze NECPs volgens Bruegel “worden omgezet in echte nationale groene investeringsstrategieën, die een referentiepunt vormen voor investeerders, belanghebbenden en burgers bij het nemen van investeringsbeslissingen.”

De onmogelijkheid tot het vinden van voldoende geld om de transitie te financieren zou een ‘blessing in disguise’ kunnen zijn.

Prijs Emissierechten – Dec-25 contract EEX (eur/t) – dag cloud candle, log scale

“We kunnen geen elektriciteitssysteem hebben dat alleen is gebaseerd op wind- en zonne-energie. Er zijn sterke technische en economische grenzen aan hoeveel we in het elektriciteitsnet kunnen integreren.”– Brian Vad Mathiesen, professor Aalborg Universiteit (Denemarken)

Europa is haar grens aan het bereiken wat betreft wind power. Landen als Denemarken en Zweden, ooit leiders in de expansie van offshore windcapaciteit, lopen nu tegen barrières op nu elektriciteitsprijzen en prikkels te laag zijn om nieuwe projecten te ondersteunen, aldus Bloomberg.

Bij een recente Deense veiling voor offshore wind was er geen enkele belangstelling. Hiermee wordt meteen het probleem onderstreept. Deze vertraging in windontwikkeling riskeert een langere afhankelijkheid van fossiele brandstoffen nu toenemende kosten een uitdaging vormen voor het eerdere succes van de hernieuwbare sector de prijzen omlaag te duwen.

Denemarken, die afgelopen jaar wereldleider was door 58% van haar elektriciteit uit wind te halen,  zag geen biedingen in haar grootste offshore wind tender ooit. Staatsbedrijf Ørsted gaf als reden de onaantrekkelijke investeringscondities, met lage elektriciteitsprijzen veroorzaakt door een overaanbod van wind power. In het Bloomberg rapport is te lezen dat Zweden tegen dezelfde uitdagingen aanloopt nadat jaren van snelle windexpansie de opbrengsten hebben gedrukt waardoor nieuwe projecten ontmoedigd worden. Vertragingen en afzeggingen van groene industriële projecten in het noorden maken toekomstige projecten onzeker.

Het doel van Groot-Brittannië om tot en met 2030 fossiele brandstoffen uit te faseren vereist een grote verschuiving in elektriciteitsconsumptie, zodat deze in lijn kan komen met het fluctuerende aanbod van hernieuwbare energie. Dit zegt de netbeheerder. Momenteel worden record hoeveelheden wind power verkwist vanwege netbeperkingen.

Windparken opereren wanneer omstandigheden het toelaten, vaak resulterend in overaanbod en zelfs negatieve elektriciteitsprijzen. Dit in tegenstelling tot kolen- en gascentrales. Terwijl zon dezelfde issues heeft, hebben dalende kosten van zonnepanelen de impact verzacht. De windsector kampt echter met toenemende kosten voor materialen zoals staal en arbeid. Het aanmoedigen van consumenten hun vraag aan te passen, vooral met de elektrificatie van transport, verwarming en industrie, zou prijzen kunnen stabiliseren en investering in schone energie kunnen aandrijven.